Im wyższy stopień naukowy, tym mniejszy odsetek kobiet wśród naukowców. Czy to przypadek, że na kolejnych etapach jest coraz mniej badaczek względem badaczy?
Co mówią liczby – czy naprawdę mamy problem?
Jak wskazuje UNESCO, brak równowagi płci w nauce to jeden z kluczowych problemów XXI wieku. Kobiety stanowią zaledwie 30% ogółu naukowców na świecie.
Na wyższych szczeblach decyzyjnych kobiet jest jeszcze mniej. W ciągu ostatnich 20 lat odsetek badaczek wzrósł jedynie o 3%. Widać to także w liczbie przyznawanych nagród Nobla – kobiety stanowią tylko niecałe 4% laureatów w dziedzinie nauk ścisłych.
11 lutego świętujemy Międzynarodowy Dzień Kobiet i Dziewcząt w Nauce. To doskonały moment, aby przyjrzeć się tym statystykom i zastanowić się, z czego wynikają. Dlaczego warto o tym mówić i starać się to zmienić? Bo dzisiejszy świat jest pełen wyzwań – gospodarczych, społecznych i środowiskowych. Zdobywanie wiedzy o świecie i zrozumienie go dzięki nauce pozwala nam coraz lepiej się z nimi mierzyć. Chcemy dążyć do zrównoważonego rozwoju na całym świecie, a pozbawiamy się potencjału naukowego połowy populacji.
Dlaczego tak mało kobiet pracuje naukowo?
Zjawisko szklanego sufitu to nie tylko domena biznesu. Ma miejsce także w karierach akademickich kobiet. Zaczynamy podobnie: według Instytutu Statystycznego UNESCO na świecie kobiety osiągnęły parytet liczbowy (45–55%) na studiach licencjackich i magisterskich. Jednak wśród absolwentów studiów doktoranckich ich liczba maleje do 43%. Po tym, jeszcze niezłym wyniku, następuje dramatyczny spadek – tylko do 28% spośród zatrudnionych doktorów to kobiety. Co to oznacza? Kobiety po uzyskaniu stopnia doktora przerywają karierę naukową. Etap zwany na uczelniach „postdoc” wymaga nie tylko olbrzymiego zaangażowania i motywacji, ale często wiąże się też z wyjazdami na stypendia w innych ośrodkach badawczych, także za granicą. Spadkowa tendencja utrzymuje się na kolejnych stopniach kariery. Na każdym kolejnym szczeblu drabiny, od doktoranta przez adiunkta po dyrektora badań lub profesora zwyczajnego, udział kobiet jest coraz mniejszy. Okres, kiedy powstają doktoraty i habilitacje, to czas największej aktywności naukowej, staży i stypendiów zagranicznych. Tak się składa, że przypada na ten sam moment życiowy, gdy większość z nas zakłada rodziny i rodzi dzieci. Czy to przypadek, że na kolejnych etapach jest coraz mniej badaczek względem badaczy?
Jeśli spojrzymy na dane przez pryzmat geografii, to możemy dojść do zaskakujących wniosków. W niektórych regionach równy udział kobiet i mężczyzn w nauce udało się już osiągnąć. Przoduje część Europy Wschodniej, Ameryki Łacińskiej i Azji Południowo-Wschodniej. Niepokojąca jest nieobecność naukowczyń w niektórych z najbardziej zaawansowanych gospodarczo krajów świata. Na przykład kobiety stanowią tylko 33% naukowców w Unii Europejskiej, przy czym to Francja i Niemcy zaniżają statystyki (około 25% naukowców jest płci żeńskiej). Szokujące są dane dotyczące wysokorozwiniętych krajów azjatyckich, takich jak Japonia i Korea Południowa, gdzie kobiety stanowią odpowiednio jedynie 15% i 18% wszystkich naukowców. Niski odsetek kobiet w badaniach to tylko część problemu – brakuje ich także na stanowiskach parlamentarnych i kierowniczych (w obu przypadkach zajmują około 30% z nich, według danych ONZ).
Jesteś w 25% bananem
Zasady genetyki wyjaśnione dzieciom? To dziecinnie proste!
Ta fantastycznie zilustrowana książka pełna zdumiewających faktów rozrusza Wasze szare komórki, pokazując, jak wszyscy jesteśmy spokrewnieni z każdym żywym stworzeniem na naszej planecie.
Wiedzieliście, że ziarenko ryżu ma więcej genów niż człowiek? I że jesteśmy spokrewnieni z żonkilami, psami, a nawet… żukami gnojowymi? Na szczęście nawet jeśli jesteś w 99,9% szympansem, to nadal pozostajesz w 100% SOBĄ!
Przepiękna książka w nurcie STEAM dla nowego pokolenia naukowców!
Dyskryminacja i molestowanie w świecie nauki
Mały udział kobiet w nauce, to nie jedyny problem. Kobiety, które zdecydują się na karierę naukową muszą się mierzyć z wieloma trudnościami, wśród których najpoważniejszymi są molestowanie seksualne i mobbing.
„Kiedy moja córka miała 3 lata, zabrałam ją ze sobą do laboratorium. Kiedy zobaczyła mnie w całym laboratoryjnym stroju powiedziała: »Naprawdę jesteś naukowczynią, mamusiu« i dodała: »Też chcę być naukowczynią, tak jak ty!«. To było okropne uczucie. Najbardziej triggerująca chwila, jakiej doświadczyłam. Nawet się rozpłakałam. Córeczka nie rozumiała dlaczego płaczę, więc powiedziałam, że to łzy szczęścia. Ale to nie były tylko łzy szczęścia. Pomyślałam, że ktoś mógłby potraktować ją jak śmiecia za 20 lat, tak jak mnie traktowano”.
Te porażające słowa wypowiada, łamiącym się głosem, jedna z bohaterek filmu dokumentalnego Kobiety w świecie nauki – Jane Willenbring, prof. geologii w Instytucie Oceanograficznym Scrippsów. Zaraz potem swoją historię opowiada Nancy Hopkins, która przez 40 lat pracowała jako profesor biologii na Massachusetts Institute of Technology. Jako młoda naukowczyni doświadczyła molestowania seksualnego ze strony wizytującego profesora, Francisa Cricka. Profesor Crick, współodkrywca struktury DNA, jest uważany za jednego z najbardziej wybitnych naukowców wszech czasów. Bohaterka opowiada o tym zdarzeniu ze śmiechem, choć jest to śmiech podszyty zażenowaniem. Profesor, który wszedł do laboratorium, był kolegą i współpracownikiem jej przełożonego. Pytając ją o to, czym się zajmuje, położył jej ręce na piersiach. Hopkins, zaskoczona, nie wiedziała jak zareagować. Nie chciała też wprawić w zakłopotanie swojego szefa, więc nie zrobiła nic.
I choć minęło wiele lat, kobiety na uczelniach nadal stają się ofiarami niewłaściwych zachowań. Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich przygotowało w 2020 roku raport dotyczący mobbingu i molestowania seksualnego na polskich uczelniach. Wynika z niego, że aż 40% studentów doświadczyło molestowania albo podobnych form dyskryminacji. Studentki wskazują, że najczęściej miały one związek z ich płcią. W przypadku mężczyzn molestowanie najczęściej odnosi się do ich orientacji seksualnej. W filmie Kobiety w świecie nauki pada informacja, że nawet co druga kobieta pracująca na uczelni doświadczyła molestowania seksualnego.
Płeć, pieniądze i ważne stanowiska
Kariery naukowczyń trwają krócej, często kończą się niedługo po obronie doktoratu. Kobiety są też gorzej opłacane. Zazwyczaj otrzymują mniejsze granty badawcze niż ich koledzy, a ich praca jest rzadziej prezentowana w prestiżowych czasopismach. Chociaż stanowią 30% wszystkich naukowców, to w krajowych akademiach naukowych jest ich jedynie 12%. Jest więc nadal wiele do zrobienia, aby nie tracić potencjału kobiet w nauce.
Co dalej z równością płci w nauce?
Mogłoby się wydawać, że świat nauki, oparty wyłącznie na wiedzy, badaniach, pracowitości i sprawności intelektualnej będzie wolny od dyskryminacji. Za karierami naukowymi stoi jednak mnóstwo niewidzialnych na pierwszy rzut oka czynników. Zwracanie uwagi na nieobecność kobiet to nie tylko kwestia poprawności politycznej. Ich brak to przede wszystkim ogromna strata dla organizacji i społeczeństw. O tym, co wnosi w rozwój nauki różnorodność płci, piszę w drugiej części tekstu. Zapraszam do lektury: Kobiety w nauce. Co możemy zyskać?
Dodaj komentarz